خط قرمز اروپا در برجام

تایید دوباره پایبندی ایران به مفاد برجام برای ترامپ آن‌چنان دشوار بود که حالا او به‌دنبال بهانه‌هایی برای اجتناب از تایید بار سوم آن در ماه اکتبر است و برای این هدف به‌دنبال راه‌هایی است. نشریه نیویورک‌تایمز و خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارش‌هایی که در هفته گذشته منتشر کردند، خبردادند که آمریکا به‌دنبال نظارت سختگیرانه بر پایبندی ایران به برجام است و قصد دارد از ایران بخواهد اجازه دسترسی به سایت‌های نظامی‌اش را بدهد؛ خبری که باب کورکر، رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا نیز در گفت‌وگو با واشنگتن پست آن را تایید کرده است. تحلیلگران اما هشدار می‌دهند که این می‌تواند بازی خطرناک ترامپ با برجام باشد که در نهایت به انزوای آمریکا منجر خواهد شد، چون کشورهای اروپایی تا آنجا با این تصمیمات واشنگتن موافق خواهند بود که به نابودی برجام منجر نشود. کارشناسان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای که در جلسات مشاوره‌ای هفته گذشته که در وین برای نظارت بر اجرای توافق هسته‌ای برگزار شد حضور داشتند، گفته‌اند که مقامات آمریکایی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای را برای نظارت سختگیرانه‌تر بر اجرای برجام توسط ایران تحت فشار قرار نداده‌اند؛ چراکه درخواست چنین بازرسی‌هایی از سایت‌های نظامی ایران نیازمند حمایت پنج عضو از هشت عضو کمیسیون مشترک برجام است. این کمیسیون مشتمل بر 8 عضو، شامل آمریکا، انگلستان، فرانسه، آلمان، روسیه، چین، اتحادیه اروپا و ایران است.

داریل کیمبال، رئیس سندیکای کنترل تسلیحات و از حامیان برجام در مصاحبه خود با المانیتور گفته است:‌ «براساس گفته‌های منابعی که من دارم، روشن نیست که این بازی بازرسی ویژه در سطح مقامات مورد مذاکره قرار گرفته است یا نه. شاید این فقط مفهومی باشد که توسط مخالفان برجام در داخل و خارج کاخ سفید مطرح شده است.» وی افزود: «دولت ترامپ قصد خود را به وضوح بیان کرده است. رئیس‌جمهوری آمریکا به‌دنبال زمینه‌ای برای متهم ساختن ایران به تخطی یا عدم همکاری است تا بتواند تحریم‌های هسته‌ای را دوباره اعمال کند. اما به‌نظر من چنین اقدام عیب‌جویانه‌ای از سوی شرکای توافق هسته‌ای، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین مورد حمایت قرار نخواهد گرفت؛ چون آنها شاهد هستند که توافق به‌طور موثر اجرا می‌شود و هرگونه تلاشی برای ایجاد بحران نتیجه عکس خواهد داد و منجر به بر هم زدن توافق و بحران امنیتی و هسته‌ای خواهد شد.»

یک دیپلمات اروپایی در مذاکرات وین گفته است که اروپایی‌ها از اجرای دقیق برجام از جمله بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای حمایت می‌کنند؛ اما آن را به‌عنوان زمینه‌سازی برای بر هم زدن یا مذاکره مجدد برجام نمی‌دانند. مذاکره مجدد درباره برجام اصلا مطرح نیست. این دیپلمات اروپایی به المانیتور گفت: «مذاکره مجدد به هیچ‌وجه عملی نخواهد شد؛ اما ما به‌دنبال اجرای بسیار دقیق برجام از جمله دسترسی آژانس انرژی هسته‌ای هستیم.» در تحلیلی دیگر کریستین ساینس مانیتور نوشت: ترامپ اندکی پس از تصدی پست ریاست‌جمهوری، مشارکت ایالات‌متحده در موافقت‌نامه تجاری«شراکت ترنس-پاسیفیک» را لغو کرد و در ماه ژوئن آمریکا را از توافق آب و هوایی پاریس خارج کرد. اما برخی از مقامات آمریکایی، اعضای کنگره و تحلیلگران منطقه‌ای هشدار می‌دهند که خروج از توافق هسته‌ای که با همراهی دیگر قدرت‌های بین‌المللی حاصل شده است، موجب انزوای آمریکا در مورد این موضوع می‌شود و این در شرایطی است که ظاهرا هدف ترامپ منزوی کردن ایران است. برخی معتقدند، اقدام بهتر، دشوار کردن اجرای این توافق است. برخی دیگر براین باورند که این توافق باید به حال خود رها شود، چون موثر است و به‌جای آن باید بر آنچه دولت ترامپ اقدامات بدخواهانه ایران و گسترش نفوذ در خاورمیانه می‌نامد، تمرکز شود.

رابرت لیتویک، کارشناس مرکز ویلسون در واشنگتن و نویسنده کتاب «شطرنج هسته‌ای ایران: پس از توافق» می‌گوید: «اگر ایالات‌متحده از برجام خارج شود، توافق هسته‌ای ادامه خواهد یافت؛ اما افق سیاسی تغییر خواهد کرد.» او می‌افزاید: «در رسیدن به این توافق، ایالات‌متحده و جهان در برابر ایران قرار داشتند. اما اگر آمریکا به‌طور یکجانبه از توافق خارج شود، افق سیاسی به سمت ایران خواهد چرخید و جهان در برابر ایالات‌متحده قرار خواهد گرفت. تحت این سناریوی جدید، ایالات‌متحده منزوی خواهد شد.» سناتور باب کورکر، رئیس کمیته روابط خارجی سنا می‌گوید: «ما می‌خواهیم فروپاشی توافق از طرف ایران باشد و نمی‌خواهیم از طرف آمریکا باشد؛ چون می‌خواهیم متحدانمان را حفظ کنیم.» اما از سوی دیگر، به‌نظر می‌رسد رئیس‌جمهوری آمریکا بر فروپاشی این توافق تمرکز کرده است، حتی اگر به معنی خروج یک‌جانبه آمریکا از این توافق باشد. این در شرایطی است که برخی از مقامات وزارت خارجه آمریکا می‌گویند که شرکای اروپایی آماده همکاری با ایالات‌متحده برای دشوارتر کردن اجرای توافق هسته‌ای هستند؛ اما هیچ‌یک از پنج کشور روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان تمایلی برای مذاکره مجدد درمورد توافقی سخت‌تر یا وادار کردن ایران به ترک آن ندارند.

مهار منطقه‌ای ایران

در همین حال و در این فضا، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که دولت ترامپ بهتر است تا به جای تمرکز بر موضوع برنامه هسته‌ای ایران، استراتژی خود را روی مهار قدرت فزاینده تهران در منطقه قرار دهد. الکس واتانکا، کارشناس برجسته ایران در موسسه خاورمیانه واقع در واشنگتن در همین‌باره می‌گوید: «خروج از توافق هسته‌ای ‌ به تنهایی یک استراتژی نیست؛ تنها نتیجه این اقدام، انزوای ایالات‌متحده خواهد بود.» او اضافه می‌کند: «ایالات‌متحده باید به برجام که برنامه هسته‌ای ایران را تحت نظارت دقیق قرار داده‌است، پایبند باشد و به جای آن روی چالش‌های بلند مدت با ایران تمرکز کند که منافع ایالات‌متحده در منطقه را مورد تهدید قرار داده‌ است.» واتانکا همچنین تاکید دارد که تعادل و توازن ایالات‌متحده در اتخاذ یک استراتژی با هدف مقابله با نفوذ فزاینده ایران در عراق، لبنان و سوریه و همچنین قدرت رو به افزایش تهران در خلیج‌فارس از بین رفته ‌است.