اوپک و همراهانش امید بازار نفت
را ناامید نکردند و در نشست ۱۷۳ عادی این سازمان، با تمدید توافق کاهش
تولید تا پایان سال ۲۰۱۸ موافقت کردند.اتخاذ چنین تصمیمی چندان دور از
انتظار نبود، چرا که پیش از این رئیس‌جمهوری روسیه، ولادیمیر پوتین و همچنین محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان از تمدید توافق دفاع کرده بودند.
از این رو قیمت نفت ظرف دو روز گذشته نزدیک به یک دلار معادل ۵/ ۱ درصد رشد کرد. اما نکته قابل‌توجه‌ای که در این نشست به چشم می‌خورد، اهمیت نقش روسیه به‌عنوان بازیگر اثرگذار در توافق کاهش تولید نفت بود. به این ترتیب در شرایطی که همه نگاه‌ها به روسیه بود تا ببینند «پادشاه جدید بازار نفت» از تمدید کاهش تولید حمایت خواهد کرد یا خیر، بزرگترین تولیدکننده نفت در دنیا در کنار عربستان
باقی ماند تا توافقی که در ابتدا قرار بود عمری ۶ ماهه داشته باشد؛
احتمالا دو سالگی را نیز به خود ببیند. نقش‌آفرینی روسیه در نشست پنج‌شنبه
گذشته در وین در حالی قدرت این کشور را به رخ فعالان بازار نفت کشاند که در
پی سیگنال‌های این کشور از کافی بودن رشد قیمت نفت
و لزوم جلوگیری از ورود تولیدکنندگان شیل، «گسترش همکاری‌ها برای مبارزه
با رشد تولیدات شیل» نیز از دیگر تصمیماتی بود که در نشست روز ۳۰ نوامبر
اتخاذ شد. توافق تمدید کاهش تولید تا پایان سال ۲۰۱۸، بین ۱۰ کشور غیر عضو و
۱۵ کشور عضو اوپک در وین حاصل شد.
در نشست ۱۷۳ اوپک چه گذشت؟
در نشست روز پنج‌شنبه مقرر شد که توافق
بزرگان نفتی برای کاهش تولید ۸/ ۱ میلیون بشکه‌ای تولید تا پایان سال ۲۰۱۸
ادامه یابد. با این حال به‌دلیل نگرانی از رشد تولیدات شیل به‌دنبال افزایش
بهای نفت و همچنین نگرانی‌هایی که از سمت تقاضای بازار وجود دارد، طبق
بیانیه پایانی سومین نشست مشترک اوپک و غیراوپک، قرار بر این شد «در نشست
ماه ژوئن سال ۲۰۱۸ اوپک، فرصت اقدامات اصلاحی بیشتر بر اساس شرایط مسلط
بازار و پیشرفت‌های به دست آمده در جهت بازگشت دوباره توازن به بازار نفت
در آن زمان، بررسی شود.» به این ترتیب سه ماه پس از اجرای دوباره تمدید
توافق کاهش تولید، کمیته مشترک وزارتی نظارت بر اجرای توافق، با بررسی روند
کاهش تولید و شرایط روز بازار تصمیمات مقتضی را اتخاذ خواهد کرد. همچنین
آن‌طور که خالد الفالح، وزیر نفت عربستان سعودی درباره با چگونگی خروج
کشورهای عضو و غیرعضو اوپک از توافق کاهش تولید، تاکید کرده است، هرگاه
زمان پایان توافق خارج فرا برسد، ائتلاف کشورهای عضو و غیرعضو اوپک خروج از
توافق را بسیار تدریجی انجام خواهند داد تا بازار دچار شوک نشود.
تعیین سقف تولید برای لیبی
و نیجریه، دو عضو آفریقایی اوپک، دیگر دستاورد توافقی بود که روز پنج‌شنبه
در وین برای تمدید کاهش تولید حاصل شد. این دو کشور که به علت مشکلات
داخلی از نشست نوامبر ۲۰۱۶ از همراهی در طرح کاهش تولید معاف شده بودند در
سال‌جاری میلادی با روند رو به رشد افزایش تولید همراه شدند و ریسک‌های
داخلی اوپک برای بی‌اثر کردن توافق کاهش تولید به‌شمار می‌رفتند. به همین
علت در نشست وین تصمیم گرفته شد لیبی
و نیجریه تولیداتشان را در مجموع در سقف ۸/ ۲ میلیون بشکه در روز نگه
دارند و به این ترتیب تعداد اعضای اوپک به ۱۵ کشور که متعهد به اجرای توافق
شدند، رسید.در این میان برای ارزیابی نشست روز پنج‌شنبه به سراغ جواد
یارجانی، مدیر اسبق امور اوپک رفتیم. وی که در این روز در مقرر سازمان حضور
داشته، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» فضای نشست را آرام دانست. آن‌طور که
یارجانی می‌گوید در توافق نفتی، بین اعضای اوپک، عربستان و بین کشورهای
غیرعضو اوپک، روسیه حرف اصلی را می‌زنند. چراکه روسیه و عربستان به‌عنوان
دو کشوری که بالای ۱۰ میلیون بشکه در روز تولید دارند و بزرگترین تولید و
صادرکنندگان نفت جهان محسوب می‌شوند، نقش موثرتری در این توافق دارند.
از یارجانی درخصوص اختلافاتی که به نظر
می‌رسید این دو کشور بر سر مدت زمان تمدید توافق پیش از نشست داشتند و
تاثیر آن در تصمیم روز پنج‌شنبه پرسیدیم که گفت: «کشورها هر کدام از کشورها
سوای از توافق برنامه‌ریزی‌هایی برای آینده خود دارند، بنابراین تفاوت
دیدگاه‌هایی نیز بین آنها وجود دارد. با این حال در نشست روز پنج‌شنبه
به‌نظر نمی‌رسید بین این دو کشور اختلافات چندانی وجود داشته باشد. پیش از
این هم بحث‌هایی شده بود که توافق برای ۶ یا ۹ ماه تمدید شود که نتیجه نشست
این شد که تولیدکنندگان نفت برای تمدید کاهش تولید برای ۹ ماه توافق
کردند.» وی با بیان اینکه در مجموع می‌‌توان گفت یکی از جلسات آرام و دور از
درگیری‌هایی بود که در برخی نشست‌های این سازمان رخ می‌دهد، افزود: «این
موضوع که اقتصاد روسیه نسبت به کشوری مانند عربستان تنوع بیشتری دارد
قابل‌کتمان نیست؛ بنابراین وابستگی نفتی روسیه کمتر است، اما این به آن
معنا نیست که قیمت نفت برای آنها مهم نیست، به خصوص که قیمت نفت بر بهای گاز نیز اثرگذار است.»
یارجانی درباره بازبینی در توافق در نشست
ماه ژوئن نیز می‌گوید: «اینکه گفته شد در ماه ژوئن این کشورها مجددا با هم
دیدار خواهند کرد، به این معنا نیست که قرار است در این توافق تغییری حاصل
شود. تنها قرار است در نشست بعدی بازار را چه از لحاظ عرضه و چه از لحاظ
تقاضا بار دیگری بررسی کنند.» به گفته وی، نکته جدیدی که در نشست روز
پنج‌شنبه به توافق اضافه شد، وارد شدن دو کشور لیبی و نیجریه به تعهد سقف
تولید بود. این موضوعی بود که بحث راجع به جزئیات آن مقداری به درازا کشید و
موجب شد که قدری جلسه از مدت زمانی که پیش‌بینی شده بود، طولانی‌تر
شود.یارجانی با بیان اینکه نتایج این توافق غیرقابل کتمان نیست، می‌گوید:
موجودی انبارهای نفتی جهان در سال‌جاری به شکل قابل‌توجهی کاهش یافته است و قیمت‌ها حدود ۱۸ دلار در عرض یک سال افزایش یافته، از این رو می‌‌توان گفت توافقی که انجام شده، نتیجه مثبتی داشته است. هرچند که رشد اقتصادی برخی کشورها و به‌دنبال آن رشد تقاضا از جمله عوام موثر در بازار نفت و کاهش موجودی انبارهای نفتی کشورهای OECD بوده است.
یارجانی درباره تفاوت توافق اوپک برای کاهش
تولید که قرار است تا پایان سال آینده ادامه داشته باشد با توافق‌های قبلی
این سازمان می‌گوید: «اوپک همواره از این موضوع که چرا تنها این سازمان
برای متعادل کردن بازار نفت و رشد قیمت‌ها تلاش کند، گله می‌کرد و پیش از
این نیز تلاش‌هایی برای افزایش همکاری کشورهای غیرعضو با اوپک انجام شده
بود. اما این تلاش‌ها هیچ‌گاه نتیجه مطلوبی به‌دنبال نداشت.» به گفته وی،
اینکه روسیه در این سطح با اوپک همکاری داشته باشد، اتفاق جدیدی بود. هرچند
تعداد بشکه‌هایی که روسیه و متحدانش برای کاهش تولید به دوش کشیدند کمتر
از اوپک است، اما این پیام را برای بازار نفت داشتند که بار کاهش تولید را
اوپک به تنهایی بر عهده ندارد.از سوی دیگر کشورها در سطح بسیار‌بالایی به
تعهد پایبند ماندند و این یکی دیگر از تفاوت‌های این توافق با توافق‌های
قبلی این سازمان است. دلیل این سطح از پایبندی نیز افت شدید قیمت‌ها در
ژانویه ۲۰۱۶ بود که نه تنها موجب نگرانی کشورهای عضو اوپک شد، بلکه نگرانی
سازمانی مانند آژانس بین‌المللی انرژی را که مدافع منافع کشورهای واردکننده نفت است نیز به‌دنبال داشت.
واکنش بازار نفت به توافق
اما تمدید ۹ ماهه توافق کاهش تولید اگرچه
اتفاقی مهم برای بازار جهانی نفت به‌شمار می‌رود، اما این بازار تا عصر روز
گذشته به وقت ایران، واکنشی هیجانی به آن نشان نداد. در واقع اگرچه تا پیش
از برگزاری نشست در پنج‌شنبه گذشته اما و اگرهای فراوانی از جانب روسیه
برای حمایت از تمدید توافق وجود داشت؛ با این حال میان دوسناریوی «تمدید» و
«عدم تمدید»، سناریوی نخست از وزن
بیشتری برخوردار بود و بازار طلای سیاه نیز خود را برای «تمدید توافق»
آماده کرده بود.از دیگر سو تحلیلگران بازار نفت عقیده دارند اثر گسترش
توافق کاهش تولید پیش از برگزاری نشست وین در قیمت‌ها لحاظ شده است. به
گزارش رویترز، هر بشکه نفت خام برنت در ماه نوامبر رشدی ۶/ ۳ درصدی داشته و
هر بشکه نفت خام آمریکا نیز ۶/ ۵درصد رشد داشته است؛ زیرا معامله‌گران
بازار نفت انتظار تمدید توافق تولید تا پایان سال ۲۰۱۸ را داشته‌اند. بخش
دیگری از پیش‌خور شدن رشد قیمت نفت، به اظهارات محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی بازمی‌گردد. اوایل ماه نوامبر و همزمان با حمایت شاهزاده جوان سعودی از گسترش توافق کاهش تولید، قیمت نفت با رشد چشم‌گیری همراه شد.
در نهایت نیز آنچنان که در نشست وین رقم
خورد، انتظار بازار نسبت به آینده توافق کاهش تولید برآورده شد با این حال
واکنش ملایم آغازین بازار نفت، عصر روز گذشته طوفانی شد. به گزارش «دنیای
اقتصاد»، یک روز پس از تمدید توافق کاهش تولید، قیمت هر بشکه نفت خام برنت
تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۹ به وقت تهران) با جهش ۶۰/ ۱ دلاری همراه
شد و روی ۲۷/ ۶۴ دلار بر بشکه قرار گرفت. نفت شاخص
بورس لندن، در روز گذشته رشدی ۵۵/ ۲ درصدی کسب کرد. هر بشکه نفت خام
آمریکا نیز روز گذشته ۴۳/ ۱ دلار افزایش یافت و ۸۶/ ۵۸ دلار بر بشکه
معامله شد تا رشدی ۵۴/ ۲درصدی را به ثبت برساند این در حالی است که رشد این
نفت شاخص در روز برگزاری نشست اوپک ۱۰ سنت بوده است.
شروع سیل تهدیدها
روسیه و اوپک روی هم رفته حدود ۴۰ درصد از
کل نفت دنیا را تولید می‌کنند. با این حال رشد تولید آمریکا خطری است که
سهم بازار این کشورها را در پی کاهش روزانه ۸/ ۱ میلیون بشکه تهدید می‌کند.
طبق آخرین گزارش از اداره اطلاعات انرژی
آمریکا، تولید نفت خام ایالات‌متحده آمریکا با رشد ۲۹۰ هزار بشکه در روز،
در ماه سپتامبر به ۴۸/ ۹ میلیون بشکه در روز رسید. این میزان رشد تولید در
حالی است که طبق گزارش EIA حفاری‌ها در میادین فراساحلی تگزاس و شمال
داکوتا نیز با رشد همراه بوده است. رشد تولید نفت خام در آمریکا در حالی با
سرعتی بیش از آنچه پیش‌بینی می‌شد پیش می‌رود که همزمان با تصمیم اوپک
مبنی‌بر گسترش توافق کاهش تولید، رویترز از افزایش تمایل پالایشگران آسیایی
به خرید نفت از تولیدکنندگان نفت در دریای کارائیب و خلیج مکزیک
گزارش می‌دهد. در نتیجه این تغییر تمایل، از دست دادن سهم بازار تهدیدی
است که برای کشورهای حاضر در توافق کاهش تولید وجود دارد. در همین زمینه
تحلیلگران عقیده دارند سال آینده، صادرات نفت خام آمریکا به چین می‌تواند به‌راحتی رشدی دوبرابری داشته باشد زیرا ظرفیت تولید و صادرات نفت
خام آمریکا به سرعت در حال گسترش است و از دیگر سو کشورهای عضو اوپک برای
پایبندی به کاهش تولید، صادرات خود به آسیا را کاهش خواهند داد. بر این
اساس کارشناسان برنده واقعی توافق کاهش تولید را «تولیدکنندگان شیل آمریکا»
می‌دانند.
وابستگی نفتی؛ مشکل اصلی اوپک
یارجانی درباره تهدید شیل می‌گوید: این جزو
وظایف اوپک نیست که رقبای خود را از بازار خارج کند و حتی در عمل هم دیده
شد که چنین هدفی عملی هم نیست. در واقع هرچند اوپک در نوامبر سال ۲۰۱۴
تصمیم گرفت از سیاست حفظ سهم بازار حمایت کند و موجب افت شدید قیمت نفت شد،
با این حال تولیدکنندگان شیل به مرور توانستند با قدرت بیشتری به بازار
نفت بازگردند و تلاش اوپک برای خروج آنها بی‌نتیجه ماند. وی در ادامه
می‌افزاید: «بله، این نگرانی وجود دارد که با اجرای توافق، تولید نفت
کشورهای غیراوپک از جمله تولیدکنندگان شیل افزایش یابد اما این یک واقعیت
است. به اعتقاد من پایین آوردن قیمت نفت و خارج کردن رقبا مشکلی را حل
نمی‌کند و مشکل اصلی کشورهای عضو اوپک و دیگر تولیدکنندگان سنتی نفت در
وابستگی آنها به درآمدهای نفتی است، نه در افزایش تولید شیل. در این کشورها
باید پول نفت در جایی صرف می‌شد که این وابستگی‌ها کمتر شود. »
زمانی که به یارجانی می‌گوییم اما اوپک و
روسیه با انجام این توافق سهم خود از بازار آسیا را نیز به آمریکا واگذار
کرده‌اند، می‌گوید: «کشورهای تولیدکننده مجبور بودند که تعادل ایجاد کنند.
آنها به قیمت بالای نفت برای افزایش درآمدهای نفتی خود نیاز دارند، از طرفی
در سال‌های گذشته مشخص شد که نفت شیل در قیمت‌های پایین هم می‌تواند به
تولید خود ادامه دهد، بنابراین انجام توافق اقدامی منطقی از سوی این کشورها
بود.»به گفته وی، تمدید توافق به این معنا نیست که این کشورها از بازار
نفت خود چشم‌پوشی کرده‌اند. با این حال رقیب به‌دلیل مزیت قیمتی که برای
مشتریان آسیایی دارد، جای آنها را در بازار می‌گیرد. هرچند که روسیه و اوپک
به رقابت ادامه خواهند داد و سعی می‌کنند که به هر روشی سهم خود را در بازار حفظ کنند.
اما تهدید دیگری از سوی خود اوپک و دیگر
کشورهای حاضر در توافق وجود دارد. با رشد مداوم قیمت نفت زیر سایه توافق
کاهش تولید، ریسک کاهش پایبندی نیز افزایش می‌یابد زیرا در شرایطی که
قیمت‌ها در سطحی بالا قرار دارند، انگیزه‌های رشد تولید و کاهش پایبندی نیز
بیشتر می‌شود. مدیر سابق امور اوپک بر این باور است که این ریسک همیشه
توافق‌های اوپک را تهدید می‌کند و امر جدیدی نیست. به گفته وی، با این حال
حتی اگر برخی از این کشورها بخواهند تخلف کنند، اول اینکه می‌دانند این
موضوعی نیست که پنهان بماند و دوم اینکه با وجود منافع کوتاه‌مدت، تخلف از
توافق در بلندمدت به زیان خودشان است. این نکته به‌خصوص از سوی کشورهای مهم
این توافق یعنی آنهایی که نزدیک به ۱۰ میلیون بشکه در روز تولید دارند،
مورد توجه است.اما تهدید از سمت تقاضا، نگرانی از کاهش تقاضای چین است. این
در حالی است که تقاضای بالای چین برای نفت یکی از عوامل رشد قیمت‌ها در
بازار نفت بوده است. با این حال بسیاری از شواهد نشان می‌دهد رشد تقاضای
این کشور در یک سال گذشته به‌دلیل پر کردن انبارهای نفتی این کشور بوده
است. از آنجایی که در حال‌حاضر بخش مهمی از این انبارها پر شده است، تقاضای
نفت چین سال آینده کاهش خواهد یافت و در سطح تقاضای سال ۲۰۱۷ باقی نخواهد ماند.